Binnen de doelgroep van de werkveldgroep Verpleging en Verzorging wordt veel gewerkt met mensen die een vorm van dementie hebben. Mensen met dementie ervaren problemen bij het denken en begrijpen. Het voelen blijft bestaan en het muzikale brein blijft lang in stand, hierdoor is muziek een geschikt middel om bij deze doelgroep therapeutisch in te zetten. Muziek heeft een effect op emoties en stemming en kan cliënten hierdoor helpen hiermee om te gaan. Ook heeft muziek kenmerken die ingezet kunnen worden bij neurologische problemen.

Ook mensen met andere hersenaandoeningen vallen binnen de werkveldgroep Verpleging en Verzorging. Denk hierbij aan cliënten die problemen ervaren na een herseninfarct of -bloeding, door de ziekte van Parkinson of Huntington of door hersenletsel na een trauma.

Wat kan muziektherapie betekenen voor mensen in bovenstaande doelgroep? Hier treft u de mogelijkheden aan:

• Acceptatie van de ziekte en rouwverwerking
• Vermindering van stress
• Behouden van cognitieve vaardigheden
• Behoud van contactmogelijkheden
• Verminderen van onrustig, agressief of apathisch gedrag
• Verbeteren van depressieve en angstklachten
• Ondersteuning bij bewegingsstoornissen
• Verbeteren van taal- en spraakproblemen
• Verzachten van pijn
• Stervensbegeleiding
• Mantelzorgondersteuning

Er zijn binnen de muziektherapie verschillende manieren om aan de ervaren problemen te werken. Zo kan de muziektherapeut samen met de cliënt naar muziek luisteren die een bepaald gevoel oproept bij de cliënt. Ook zijn er verschillende actieve technieken die worden ingezet, zoals het samen zingen, het samen spelen op diverse instrumenten als piano, djembé en percussie. Het is ook mogelijk met of voor de cliënt een lied te schrijven over zijn of haar situatie. Uitgaande van de muziek is het mogelijk om samen herinneringen op te halen, de cliënt door eigen actieve deelname een succes te laten ervaren, verschillende vaardigheden te oefenen (zoals spraak, motoriek en geheugen) en hun emoties de ruimte te geven.
Muziektherapeuten in het werkveld verpleging en verzorging werken samen met andere disciplines die betrokken zijn bij de zorg voor en behandeling van de doelgroep, zoals de specialist ouderenzorg, psycholoog, ergotherapeut, fysiotherapeut, logopedist, verzorging en verpleging.

In een muziektherapeutische sessie ontstaan regelmatig mooie en ontroerende momenten. Zoals de therapeut die tijdens het zingen voor een stervende cliënt een traan over de wang van de cliënt ziet lopen. Een cliënte in een vergevorderd stadium van dementie die een lied meezingt dat ze nog van vroeger kent. Een geagiteerde cliënt die door inzet van de muziek tot rust komt.

Onderzoek

Een theoretische review van Landis-Shack et. Al. (2017) toont aan dat muziektherapie effectief is als aanvullende behandeling bij PTSS, zeker op het gebied van het vinden van steun bij lotgenoten, emotieregulatie, verhoogde plezierbeleving en angstreductie. Muziektherapie kan symptomen verminderen en het functioneren verbeteren. Bovendien heeft muziektherapeutische behandeling invloed op de veerkracht van de cliënt met PTSS en kan drempelverlagend werken bij mensen die door stigmatisering behandeling vermijden.

Gerandomiseerd onderzoek van Beck et. Al. (2020) onder 74 volwassen getraumatiseerde vluchtelingen toont aan dat muziektherapie net zo effectief is als standaard psychologische behandeling bij het verminderen van symptomen gerelateerd aan PTSS. Significante veranderingen werden gezien bij het welzijn en bij dissociatie symptomen zes maanden na de muziektherapeutische behandeling.

Twee Nederlandse studies onderzochten een Kortdurende muziektherapie behandeling SMAART bij cliënten met PTSS. Zij rapporteren significante vermindering in PTSS-symptomen, een significante verbetering op het gebied van overprikkeling, stemming, cognitie en aandacht (Hakvoort et al., 2020; Macfarlane et al., 2019).
Luisteren naar ontspannende muziek blijkt een gunstig effect te hebben op slaap bij getraumatiseerde vluchtelingen (Jespersen & Vuust, 2012; Blanaru et al., 2012).

Gooding en Langston (2019) beschrijven dat militairen met PTSS baat kunnen hebben bij muziektherapie. Echter, de kwaliteit van het beschikbare onderzoek is nog laag en meer onderzoek is nodig. Dit is in lijn met de systematische review van Baker et al. (2018), die stelt dat de kwaliteit van het tot nu toe beschikbare onderzoek bij muziektherapie en PTSS is nog vrij laag is en beveelt aan om hier in toekomstig wetenschappelijk onderzoek aandacht voor te hebben.

Baker, F. A., Metcalf, O., Varker, T., & O’Donnell, M. (2018). A systematic review of the efficacy of creative arts therapies in the treatment of adults with PTSD. Psychological Trauma: Theory, Research, Practice, and Policy, 10(6), 643–651.

Beck, B., Mever, S., Simonsen, E., Søgaard, Petersen, I., Arnfred, S., Tellier & Moe., T. (2021). Music therapy was noninferior to verbal standard treatment of traumatized refugees in mental health care: Results from a randomized clinical trial. European Joural of psychotraumatology, 12 (1) 1930960.

Bensimon, M. (2022) Integration of trauma in music therapy. Psychological Trauma: Theory, Research, Practice, and Policy, Vol 14 (3), 367-376.

Bensimon, M. (2020) Relational needs in music therapy with trauma victims: the perspective of music therapists. Nordic Journal of Music Therapy, 29 (3) 240-254.

Blanaru, M., Bloch, B., Vadas, L., Arnon, Z., Ziv, N., Kremer, I. & Haimov, I. (2012). The effects of music relaxaton and muscle relaxation techniques on sleep quality and emotional measures among individuals with posttraumatic stress disorder. Mental Illness, 4 (2) 19-24.

Landis-Shack, N., Heinz, A. J., & Bonn-Miller, M. O. (2017). Music therapy for posttraumatic stress in adults: A theoretical review. Psychomusicology: Music, Mind, and Brain, 27(4), 334–342.

Gooding, L. F. & Langston, D. G. (2019). Music Therapy with Military Populations: A Scoping Review. Journal of Music Therapy, 56, (4), 315-347.

Hakvoort, L., de Jong, S., van de Ree, M., Macfarlane, C., & de Haan, H. (2020). Music Therapy to Regulate Arousal and Attention in Patients With Substance Use Disorder and Posttraumatic Stress Disorder: A Feasibility Study. Journal of Music Therapy, 57 (3) 353-378.

Jespersen, K., & Vuust, P. (2012). The effects of relaxation music listening on sleep quality in traumatized refugees: A pilot study. Journal of Music Therapy, 49(2), 205–229

Macfarlane, C., Masthoff, E., & Hakvoort, L. (2019). Short-term Music therapy Attention and Arousal Regulation Treatment (SMAART) for prisoners with posttraumatic stress disorder: a feasibility study. Journal of Forensic Psychology: Research & Practice, 19(5), 376-392.

Revalidatie is een medische term voor herstel. Hier worden cliënten opgenomen die net een ongeluk of groot medische ingreep gehad hebben. Bij opname coördineert een revalidatiearts wat de cliënt voor de behandeling nodig heeft. Muziektherapie is een van de te overwegen behandelmethoden.
Sinds 2012 wordt muziektherapie in vrijwel alle revalidatie instelling als behandelmethode ingezet. Individuele behandelingen vinden het meest plaats met een gemiddelde van 75% in tegenstelling tot de minder gegeven groepstherapieën (25%). De muziektherapie is gericht op alle aspecten die in de revalidatie een grote rol spelen, namelijk bij de motorische, cognitieve, sociale en emotionele aspecten. Daarnaast vindt muziektherapie vaak plaats in een multidisciplinaire setting. Dit betekent in samenwerking met andere behandelaren, zoals psychologen, maatschappelijke werkers, logopedisten, ergotherapeuten of fysiotherapeuten.
De behandelmethoden die binnen muziektherapie in de revalidatie van toepassing zijn, zijn gebaseerd op de theorie dat het brein in staat is om nieuwe neurale verbindingen aan te leggen in vorm van synapsen. Dit noemt men ook de plasticiteit van het brein. Kleine moleculen die voor de overdracht van signalen in de hersenen een rol spelen, namelijk neurotransmitter dragen bij aan de plasticiteit van de hersenen. Muziek kan voor een verhoogde concentratie neurotransmeter dopamine en glutaminezuur zorgen, waardoor er sprake kan zijn van een betere plasticiteit in de hersenen.

Een voorbeeld waarbinnen de plasticiteit van het brein binnen een muziektherapiebehandeling een grote rol speelt is bij het opnieuw aanleren van bewegingen die cliënten door bijvoorbeeld een ongeluk niet meer kunnen doen. De muziektherapeut kijkt dan eventueel in samenwerking met een fysiotherapeut welke vergelijkbare bewegingen de cliënt op een instrument wel kan uitvoeren met het brein langzamerhand leert om weer de normale beweging uit te voeren door deze hersenverbindingen weer aan te maken of te versterken. Als iemand bijvoorbeeld zijn hand niet goed kan gebruiken, kan dit getraind worden door op een trommel te slaan.
Een andere behandelmethode die een grote rol speelt in de revalidatie is Speech Music Therapy for Afasia (SMTA). Bij deze methode is het doel om spraak zo goed mogelijk weer vloeiend terug te laten komen bij mensen met een spraakstoornis zoals verbale apraxie of een afasie. Vaak gebeurt dit in samenwerking met een logopedist. Bij deze methode wordt tekst aan melodie verbonden, waardoor het makkelijker is om uit te spreken. Vaak vindt SMTA in samenwerking met een logopedist plaats.

In de revalidatie is een is het belangrijk dat de muziektherapeut breed kijkt betreft de opties die er zijn. Zo is er soms een aangepast instrument nodig, waardoor het voor de cliënt wel mogelijk is om muziek te maken. Ook kunnen doelen breed uiteenlopen aangezien het brede scala aan factoren. Te denken valt aan leeftijd, cultuur en beperkingen van de cliënt.
Doelen die een belangrijke rol kunnen spelen binnen muziektherapie in de revalidatie zijn:

• Trainen van aandacht
• Emotioneel gericht
• Cognitie gericht
• Gedragsmatig gericht
• Trainen van motorische functies
• Stimuleren van ontspanning
• Stimuleren tot contact
• Verbeteren van sociale vaardigheden

Onderzoek

Een onderzoek van Jacob et al. (2022) laat zien dat muziektherapie voor kinderen met een ontwikkelingsachterstand op veel manieren kan bijdragen. De uitkomsten van het onderzoek toonden aan dat de kinderen ontwikkelingen lieten zien op gebieden als spanningsboog, leesvaardigheid en ouder-kind relatie.

Een ander onderzoek van Kalgotra & Warwal (2017) toont ook de positieve effecten van muziektherapie bij het gedrag van kinderen met een ontwikkelingsachterstand. Kinderen met een milde ontwikkelingsachterstand hadden minder last van destructief gedrag na het krijgen van muziektherapie. Kinderen met een ergere ontwikkelingsstand lieten ook minder repetitief en hyperactief gedrag zien. Het spelen van een instrument of het luisteren naar muziek zorgde voor een positieve, relaxte ervaring waarbij ook de spierspanning afnam.

Jacob, U. S., Pillay, J., Oladipupo, O. O., Eni-Olorunda, T. & Asiru, A. B. (2022). Music Therapy for Individuals with Intellectual Disabilities: A Systematic Review. International Journal of Early Childhood Special Education, Vol. 14, no. 2.

Kalgotra, R. & Warwal, J. S. (2017). Effect of Music Intervention on Behaviour Disorders of Children with Intellectual Disability using Strategies from Applied Behaviour Analysis. Disability, CBR & Inclusive Development, Vol. 28 Issue 1, p161-177.

Onderzoek

Pater, M. (2022). Music therapy for children with Autism Spectrum Disorder: development and first evaluation of the Papageno Music Therapy Program. the University of Groningen research portal. https://research.rug.nl/en/publications/music-therapy-for-children-with-autism-spectrum-disorder-developm 

Porter, S., McConnell, T., McLaughlin, K., Lynn, F., Cardwell, C., Braiden, H. J., Boylan, J., & Holmes, V. (2016). Music therapy for children and adolescents with behavioural and emotional problems: a randomised controlled trial. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 58(5), 586–594. https://doi.org/10.1111/jcpp.12656 

Music Therapy for Traumatized Children. (2021, 6 augustus). CEI. https://www.edimprovement.org/post/music-therapy-traumatized-children 

Lambert-Jenkins, Brianna, “The Effectiveness of Music Therapy with Children Who Have Experienced
Trauma Using the Neurosequential Model of Therapeutics (NMT): A Literature Review” (2022). Expressive Therapies Capstone Theses. 531.
https://digitalcommons.lesley.edu/expressive_theses/531 

Standley, J. (2012). Music Therapy Research in the NICU: An Updated Meta-Analysis. Neonatal Network, 31(5), 311–316. https://doi.org/10.1891/0730-0832.31.5.311

Aalbers, S., Spreen, M., Pattiselanno, K., Verboon, P., Vink, A., & van Hooren, S. (2020). Efficacy of emotion-regulating improvisational music therapy to reduce depressive symptoms in young adult students: A multiple-case study design. The Arts in Psychotherapy, 71, 101720. https://doi.org/10.1016/j.aip.2020.101720